ÇAT İLÇESİ TARİHÇESİ
Çat İlçesi Erzurum’un güneydoğusunda yer alır. İl merkezine 50 km uzaklıktadır. Rakımı 1980 m. yüzölçümü 1386 km2 dir. Çat ilçesine bağlı 45 Mahalle ve 32 mezra vardır. 2022 yılı nüfusu 16.239 kişidir. 18. yüzyılda bu gün Çat İlçesine bağlı Yavi Mahallesi civarında Osmanlı Sipahi birliklerinin toplanmasından dolayı kurulmuş bucak merkezi vardı ve bu bucak merkezi önce Kığı ilçesine bağlıydı. Ulaşım zorluğu ve diğer coğrafi nedenlerle 1914 yılında Tercan ilçesine bağlanmıştır. 1934 yılında Aşağı Çat köyü ilçe merkezi olmuş ise de, 1938 yılında tekrar bucak merkezi yapılarak Aşkale İlçesine bağlanmıştır. 1946 yılında bu defa bucak olarak Erzurum Merkez ilçesine bağlanmıştır. 1954 yılında yapılan son idari düzenlemeyle Oyuklu köyü ilçe merkezi yapılarak ÇAT İlçesi kurulmuş ve teşkilatlandırılmıştır.
ÇAT BELEDİYESİ: 1954 yılında kurulmuş ve hizmete başlamıştır.
İlk Belediye Başkanı Burhanettin Saydın (1954 – 1977) 23 yıl görev yapmıştır. Sırayla, Hamit Yaşar (1977-1980) üç yıl, (1980 ihtilalinde ilçe kaymakamları), Mirza Kurt (1984-1994) iki dönem, Seyfettin Sarı (1994-2004) iki dönem, Şibli Saydın (2004 – 2014)iki dönem Arif Hikmet KILIÇ (2014-2019) bir dönem Melik YAŞAR (2019-Devam)Belediye Başkanlığına seçilmişlerdir.
6360 Sayılı Büyükşehir Yasasının 30.03.2014 tarihinde yürürlüğe girmesinden sonra Erzurum İl sınırı Mülki sınır olup, Yerleşim yeri statüsü değişerek tüm köyler Mahalle statüsü kazanmış ,İlçemiz sınırı içerisinde olan Yavi Belde Belediyesi Tüzel kişiliği kaldırılarak Mahalle statüsüne geçmiştir. Büyükşehir Belediye Kanunun Kapsamında İlçemiz Büyükşehir Belediyesi sınırları içesine alınmıştır. Özel İdareler kaldırılarak Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri arasındaki görev ve yetki bölüşümüne ilişkin temel ilkeler Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile düzenlenmiştir. Buna göre, büyükşehir belediyeleri mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması göreviyle geniş yetkilerle donatılmıştır.
Çat İlçesi arazi yapısı olarak dağlıktır. Yüksek platoların geniş alanlara yayıldığı ve tarıma elverişli alanların az olması sebebiyle ilçede hayvancılık daha ağırlıktadır.
Bozyazı Mahallesinde “Muhlis”, Karaşeyh Mahalle hudutları içinde “Karagöl” ve Tuzluca Mahallesi’ndeki “Çögender” tuzlaları yeraltı zenginlikleridir.
Bibliyografi
ÇAT İLÇESİ CAMİLERİ
1 – YAVİ KÖYÜ CAMİİ
Çat İlçesinin batısında bulunan Yavi Mahallesinde, taş duvarlar üzerine kalın ahşap direkler ve ahşap hatıllarla oturan, düz damlı bir Cami bulunmaktadır. Moloz taş duvarlar üzerinde düz toprak damla örtülü olan camiin içerisinde, mahfilde ahşap üzerine boya ile yazılmış tarih kitabesinde 1321/1903 tarihinde yapıldığı belirtilmekte olup Kültür Varlığı olarak tescil edilmiştir.
2 – BARDAKÇI KÖYÜ CAMİİ VE ÇEŞMESİ
Çat İlçesinin batısında, ilçeye 10 km uzaklıktaki Bardakçı Mahallesinde, moloz taş duvarlar üzerine ahşap hatıllı,düz damlı bir cami iken, yıkılarak yerine kârgir kubbeli yeni cami yaptırılmıştır. Mimari bakımdan fazla bir özelliği olmayan yeni caminin yanındaki çeşme üzerinde bulunan kitabeye göre eski cami ayni tarihte yapılmıştır. Çeşme mimari bakımdan dikkat çekici olup, üzerinde bulunan ve beş satırdan oluşan mermer kitabede şu ifadeler yazılıdır:
Lâ ehli değilem her dem söylerem illâ
Aynen fi hâ tüsemma selsebil binasıyla iştihar buldu
Hanedan-ı kâdiminde İbn Ali Ağa oldu
Şehameddin Efendi tevarihinde mazhar
İsm-i manende-i çeşme-i Kevser
Bu ifadelerden çeşmenin Ali Ağa oğlu Şehameddin Efendi tarafından 1320/1902 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Çeşmenin tarih satırının iki yanında birer yılan (ejder) figürü, Türk sanatındaki tasvirine uygun şekilde ağzı açık ve ağzında dişleriyle birlikte şifanın (Kevser) sembolü olarak yer almaktadır.
3 – YARMAK KÖYÜ CAMİİ
İlçeye en yakın köylerden biridir. Burada 1289/1873 tarihinde yaptırılmış ahşap direkler üzerine ahşap kirişlemeli bir Camii bulunmaktadır. Ahşap hatıllı moloz taştan örülmüş duvarlara sahip cami onarım geçirmiştir.Cami Kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.
Bibliyografi
ÇAT İLÇESİ TÜRBE VE ZİYARETLER
1 – ARDIÇ ZİYARETİ
Babaderesi Mahallesi sınırları içerisinde Mahalle sakinlerinin Öğle Tepesi dedikleri tepenin üstünde, yalı bir ardıç ağacı yanındadır. Moloz taşlarla yapılmış, baş ve ayak taraflarına büyük taşlar konulmuş bir mezardır. Yatırının bir rivayete göre köye adını veren ermişlerden bir baba, diğer bir rivayete göre şehit bir zat olduğu sanılmakta ve mezarı ziyaret edilmektedir.
2 – BÜYÜK GÖKÇÜ ZİYARETİ
Bu ziyaret Çat ilçesi Tuzluca Mahallesi sınırları içinde kendi adını taşıyan büyük Gökçü Tepesi üstündedir. Moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu kabul edilerek ziyaret edilmektedir.
3 – ÇİLLİOĞLU ZİYARETİ
Parmaksız Mahallesi kuzeyindeki Çillioğlu tepesindedir. Moloz taşlardan yapılmış bir mezardan ibarettir.
4 – EMİR ZİYARETİ
Yavi Mahallesinin önünde adi taştan yapılmış bir mezardır. Mezarın yatırının kimliği hakkında bir bilgi yoktur. Emir unvanını taşıması bu zatın asrının büyüklerinden olduğunu göstermektedir. Mezarı çok eskiden beri ziyaret olunur.
5 – GÖKÇE ŞEYH ZİYARETİ
Gökçe Şeyh Mahallesinde Sarıtaş tepesinin batı yamacında bulunan, moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının evliyadan bir kimse olduğu bilinerek ziyaret edilmektedir.
6 – HIRHAL ZİYARETİ
Işkınlı (Karir) Mahallesinin güneyinde kendi adını taşıyan Hırhal Tepesi’ndedir. Moloz taşlarla yapılmış bir mezardan ibarettir. Yatırının evliyadan biri olduğu rivayet edilmektedir.
7 – IŞIKLI ZİYARETİ
Bardakçı Mahallesi güney batısında kendi adını taşıyan yüksek bir dağın tepesindedir. Muhafaza duvarları içine alınmış moloz taşlarla yapılmış tek mezardan ibarettir.
8 – OYUKLU (ZİYARET TEPESİ) ZİYARETİ
Çat ilçesi merkezinde bir tepenin üzerindedir. Moloz taşlarla yapılmış, baş ve ayak tarafına büyük taşlar konulmuş dört metre uzunluğunda bir mezardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu kabul edilerek ziyaret edilmektedir.
9 – KUMAŞLI ZİYARETİ
Aşağı Kumaşlı Mahallesi doğusunda moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının şehit kişi olduğu sanılmaktadır.
10 – MOLLA RESUL TÜRBESİ
Şeyhasan Mahallesi güney batısında bir tepenin üstünde, muhafaza duvarları içine alınmış baş taşı kavuklu güzel bir mezardır. Yatırı Molla Resul Nakşi tarikatı şeyhlerinden seyyid, alim ve
zahit bir zattır. 115 yaşlarında iken H.1370, M.1950 yılında vefat ettiği mezar kitabesinden okunmaktadır.
11 – SARI BABA ZİYARETİ
Parmaksız Mahallesi batısında, kendi adını taşıyan tepenin yamacında, moloz taşlarla yapılmış mezarın kitabesi yoktur. Yatırı Sarıbaba’nın evliyadan bir zat olduğu rivayet olunur.
12 – ŞEHİTLER ZİYARETİ
Parmaksız Mahallesi kuzeyine düşen Şehit Dağı’nın üstünde moloz taşlarla yapılmış kitabesiz bir mezardır. Yatırının şehit kişi olduğu rivayet olunur.
13 – ŞEYH EMİN EFENDİ ZİYARETİ
Çat ilçesi Parmaksız Mahallesi Camii içinde, girişte sol tarafta, ağaç parmaklıkla ayrılmış bölümdedir. Düzgün kesme taştan yapılmış baş taşı kavuklu bir mezardır. Yatırı Şeyh Emin Efendi Nakşi tarıkatına mensup alim, abid bir zattır. 63 yaşında H. 1345, M.1926 yılında vefat etmiştir.